Nấm mối, với tên khoa học là Termitomyces albuminosus, là một loại nấm hoang dại có mối quan hệ cộng sinh với loài mối trong quá trình phân hủy xác bả hữu cơ. Theo thông tin từ Học Viện Quân Y, nấm mối xuất hiện tại những nơi có nhiều mối sinh sống, mọc từ chất thải của mối dưới mặt đất và có giá trị dinh dưỡng cao.
Loại nấm này chủ yếu xuất hiện ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới của Châu Á. Tại Việt Nam, nấm mối được tìm thấy khắp cả nước, đặc biệt nhiều ở vùng Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long như Kiên Giang, Cà Mau. Nấm thường xuất hiện sau những cơn mưa đầu mùa, từ đầu tháng 5 đến giữa tháng 6 Âm lịch. Chị Quỳnh Như ở huyện Phú Riềng, tỉnh Bình Phước, chia sẻ: "Mỗi năm nấm mối chỉ mọc một lần, từ tháng 5 đến tháng 7. Năm nay, mưa đến muộn, phải tận tháng 6 mới thấy nấm mọc."
Sau Tết Đoan ngọ, khi thời tiết bắt đầu thay đổi, người dân quê thường rủ nhau đi săn nấm mối sau khi xong việc đồng áng. Chị Sa Ton, một người dân Tây Ninh, chia sẻ rằng chị đã có 3 năm kinh nghiệm săn nấm. Theo chị, nếu tìm thấy một ổ nấm nhỏ, xung quanh đó thường có ổ lớn hơn.
Sau Tết Đoan ngọ, khi thời tiết bắt đầu thay đổi, người dân quê thường rủ nhau đi săn nấm mối sau khi xong việc đồng áng
Những người có nhiều kinh nghiệm hơn có thể nhìn mặt đất thấy đường nứt nẻ, áp tai xuống đất và gõ nhẹ để nghe âm thanh phát ra, từ đó xác định nơi có nấm mối. Chị Sa Ton nói: "Tôi vẫn chưa đạt được kỹ năng thuần thục đó, nên có những ngày may mắn tìm thấy một vài chùm nấm, còn có những ngày thì chẳng thấy được ổ nấm nào, lại còn tốn cả trăm ngàn đồng tiền xăng."
Nhiều người nghĩ rằng hái nấm mối là một công việc "nhẹ nhàng, lương cao". Tuy nhiên, thực tế lại không đơn giản như vậy. Anh Minh Tú, sống tại Bà Rịa - Vũng Tàu, chia sẻ rằng việc hái nấm không chỉ đòi hỏi sự khéo léo mà còn rất gian nan và nguy hiểm. Người hái nấm thường phải đi xa vào rừng, đối mặt với những nguy cơ từ rắn, rết, bọ cạp. Sản lượng nấm mối cũng không ổn định, phụ thuộc nhiều vào thời tiết. Sau những cơn mưa, nấm có thể mọc nhiều đến mức hái được cả chục kg. Ngược lại, khi trời nắng, sản lượng chỉ còn vài lạng.
Chị Quỳnh Như cũng đồng tình với quan điểm này. Chị chia sẻ rằng có những người gặp may, đúng đợt nấm nở rộ, có thể hái từ 10 đến 20 kg mỗi ngày, kiếm được hàng chục triệu đồng. Nhưng cũng có những người dù đã bỏ ra cả triệu đồng tiền xăng, mua đèn, đi tìm nấm cả đêm mà vẫn không thu hoạch được gì.
Người hái nấm thường phải đi xa vào rừng, đối mặt với những nguy cơ từ rắn, rết, bọ cạp
Điểm đặc biệt của nấm mối là chúng rất nhạy cảm với dao sắt. Khi nghe mùi dao sắt, nấm sẽ không mọc lại ở chỗ cũ trong mùa sau. Do đó, người hái nấm thường không dùng cuốc hay các vật bằng kim loại để đào mà thay vào đó là dùng thanh củi để bới gốc và nhổ nấm.
Nấm mối được xem như "lộc trời" bởi không thể trồng được, điều này làm cho giá trị của nó trên thị trường luôn ở mức cao và trở thành mặt hàng nóng, không phải lúc nào cũng có thể mua được.
Theo những người có kinh nghiệm săn nấm mối, do sự khan hiếm, giá bán nấm mối năm nay đã tăng thêm 100.000 đồng/kg so với các năm trước. Hiện tại, giá thu mua tại vườn dao động từ 650.000 đến 750.000 đồng/kg. Khi đến tay người tiêu dùng, giá nấm có thể lên đến cả triệu đồng mỗi kg. Thậm chí, có thời điểm nấm mối từ miền Tây được bán lẻ ra thị trường với giá từ 1,2 đến 1,5 triệu đồng/kg.
Có thời điểm nấm mối từ miền Tây được bán lẻ ra thị trường với giá từ 1,2 đến 1,5 triệu đồng/kg
Giá trị của nấm mối không đồng nhất, phụ thuộc vào từng loại nấm. Nấm mối búp, với kích thước nhỏ và chưa nở bung, luôn có giá cao nhất. Ngược lại, nấm mối đã nở hoàn toàn chỉ có giá khoảng vài trăm nghìn đồng mỗi kg. Đặc biệt, nấm búp mới mọc, chưa xòe và còn nguyên chân, là loại đắt nhất. Trong khi đó, nấm đã nở chỉ có giá khoảng 300.000 đồng.
Ông Giáp Văn Đưa, 62 tuổi, một công nhân cạo mủ ở xã Suối Ngô, chia sẻ kinh nghiệm nhiều năm săn nấm mối: "Nấm mối có đầu to tròn nếu không được thu hoạch ngay hôm nay, ngày mai sẽ nở bung. Khi nấm đã nở hoàn toàn, giá bán sẽ không còn cao nữa."
Nấm mối có thể chế biến thành nhiều món ăn ngon như bánh xèo nhân nấm mối, canh rau tập tàng với vài tai nấm, hay nấm kho cùng đậu hũ và thịt xương, tạo nên hương vị độc đáo và giàu dinh dưỡng.
