Nhưng làm sao để phân biệt kẻ tiểu nhân và người quân tử. Hãy cùng nghe những lời dạy của Đức Khổng Tử.
Khổng Tử đã từng nói, “Hoa lan mọc trong rừng, tỏa hương thơm ngay cả khi không có ai xung quanh thưởng thức. Tương tự như vậy, người có nhân cách cao quý sẽ không để cảnh nghèo làm nhụt chí tu Đạo và xây dựng uy đức.” Người quân tử luôn hiểu chân nghĩa của cuộc đời. Dù trong hoàn cảnh nào, họ luôn tôn trọng các chuẩn mực đạo đức trong việc làm và tự kiểm soát bản thân bằng cách tuân theo những lời dạy của các bậc thánh hiền. Bất cứ nơi nào họ đến, họ đều lan tỏa lòng tốt và sự ảnh hưởng đến những người mà họ tiếp xúc, để người ta tôn thờ đạo đức và công lý. Hiệu quả và sự ảnh hưởng của những lời dạy ấy đã khắc họa rõ phẩm chất đạo đức của họ.
Trẻ em sở dĩ có thể đối với cuộc sống mà “không lo không sợ”, không chỉ là bởi vì chúng chưa có nhận thức đầy đủ về cuộc sống mà điều quan trọng hơn là chúng không để tâm đến “được” và “mất” trong cuộc sống. Đối với “được” và “mất”, chúng chỉ đơn giản là vui và buồn thoảng qua trong chốc lát rồi rất nhanh chóng có những sự tò mò mới.
Chân dung Khổng Tử
Khi con người trưởng thành, bị các loại quan niệm xã hội xâm nhập vào khiến con người ta bắt đầu lo và sợ. Bởi vì mỗi người đều có tâm ích kỷ cho nên sẽ nghĩ nhiều về “được” và “mất”, khi đó vô số những nỗi lo sợ được đưa tới như: Lo cơm áo, sợ đói khát, lo già yếu, sợ bệnh tật, lo mất đi tài sản, sợ chết…
Kỳ thực, suy cho cùng, nguyên nhất lớn nhất khiến con người ta phát sinh tâm lo sợ chính là sự ích kỷ và lòng tham. Bởi vậy, một người nếu như trong tâm không thể vứt bỏ hoàn toàn được “ích kỷ, chỉ lo bản thân mình” thì vĩnh viễn không thể thoát khỏi sự lo lắng và sợ hãi.
Trong “Luận Ngữ”, Khổng Tử viết: “Người quân tử thì thản nhiên thư thái, kẻ tiểu nhân thường hay lo lắng, ưu sầu”. Hay cũng có thể nhận thấy rằng, người quân tử không lo không sợ còn kẻ tiểu nhân thì luôn thấp thỏm lo âu. Trong dòng chảy dài của lịch sử, “quân tử” và “tiểu nhân” là hai vấn đềchính vô cùng trọng yếu. Nó giống như hai phù hiệu vô cùng quan trọng, luôn được người đời sử dụng để đánh giá nhân phẩm của mọi người.
Người quân tử đại biểu cho những gì là chân thật, lương thiện và tốt đẹp nhất. Trong khi đó, kẻ tiểu nhân thì hoàn toàn trái lại, nó đại biểu cho những gì là giả tạo, độc ác và xấu xa nhất. Như thế nào được gọi là quân tử? Như thế nào được gọi là tiểu nhân? Thực sự, không thể dùng một hai câu để nói hết được định nghĩa về hai khái niệm này.
Ngoài “không lo, không sợ” ra thì trong đạo của người quân tử còn tăng lên một bậc đó là biết rõ thị phi, chính tà. Người quân tử nhân từ mà không lo, chính là nói người quân tử thủ vững nhân nghĩa, làm việc gì cũng công chính vô tư, không thẹn với lương tâm, bằng lòng với mệnh trời, không so đo lợi hại được mất, vì thế mà không lo.
Người quân tử có 5 đức tính: Nhân, lễ, nghĩa, trí, tín
Người quân tử có 5 đức tính đáng quý sau:
Nhân: người với người đối xử với nhau trên cơ sở tình thương yêu. Tình thương yêu được cụ thể hóa bằng những nguyên tắc sau:
Cái gì bản thân mình không muốn hoặc người không muốn thì không làm cho người. Cái gì người muốn thì tích tụ lại cho người..
Mình muốn đứng vững thì làm cho người khác đứng vững; mình muốn thành đạt thì giúp đỡ cho người khác thành đạt.
Lễ: Theo quan điểm của Nho giáo, Lễ bao gồm việc thờ cúng, lễ bái thánh thần, trời Phật và cả những quy định có tính chất pháp luật, những phong tục, tập quán và kỷ luật tinh thần của cá nhân.
Nghĩa: Chỉ làm và nên làm những việc nhằm duy trì đạo lý, lẽ phải.
Trí: Tri thức để suy xét, hành động. Một trong những điểm quan trọng của Trí là phải nắm được mệnh trời.
Tín: Việc làm nhất quán với lời nói, giữ lời "nhất ngôn kí xuất, tứ mã nan truy".
Người quy tụ các đức tính trên mà trong đó trung tâm là Nhân được coi là người có đức Nhân: tình cảm chân thật, ngay thẳng; hết lòng vì nghĩa; nghiêm trang, tề chỉnh; rộng lượng, khoan dung và siêng năng cần mẫn. Người có đức Nhân chỉ hành động vì nhân nghĩa, đối lập với kẻ bất nhân chỉ hành động vì lợi.
