Từng bị coi là loài côn trùng phá hoại mùa màng, ít ai ngờ rằng dế trũi – hay còn gọi là “chó đất” – ngày nay lại trở thành đặc sản đắt đỏ, có giá gần 1 triệu đồng/kg. Từ đồng ruộng quê nhà đến bàn ăn của giới sành ẩm thực, hành trình “lột xác” ngoạn mục của loài vật này khiến nhiều người bất ngờ.
Từ kẻ phá hoại mùa màng…
Dế trũi (tên khoa học: Gryllotalpidae), còn được gọi bằng nhiều tên dân gian như dế dũi, dế nhũi, là loài côn trùng quen thuộc với người dân nông thôn Việt Nam. Với đôi chân trước phát triển như chiếc xẻng và khả năng đào hang cực nhanh, dế trũi từng là nỗi ám ảnh lớn đối với người làm nông.
Chúng thường sống dưới đất, đào đường hầm rối rắm và cắn phá rễ cây non, làm cây chết yểu. Nông dân từng ví chúng là “oan gia dưới lòng đất”, bởi chỉ một đêm côn trùng này xuất hiện cũng có thể làm hỏng cả luống rau hoặc ruộng lúa mới gieo.
Không chỉ ở Việt Nam, nông dân ở nhiều nước như Trung Quốc, Philippines cũng coi dế trũi là kẻ phá hoại. Chính vì thế, trong suốt một thời gian dài, chúng bị ghét bỏ và bị tìm cách tiêu diệt.
… đến đặc sản tiền triệu được săn lùng
Nhưng cùng với xu hướng sử dụng thực phẩm từ côn trùng – vừa bổ dưỡng, vừa thân thiện môi trường – dế trũi bất ngờ trở thành món ăn “thời thượng”. Loài côn trùng này nay được nuôi hoặc khai thác tự nhiên để phục vụ nhu cầu ẩm thực và dược liệu.
Tại Trung Quốc, dế trũi khô đang được bán với giá khoảng 280 Nhân Dân Tệ/kg, tương đương gần 1 triệu đồng Việt Nam. Ở thị trường nội địa, loại côn trùng này cũng có giá dao động từ 300.000 – 500.000 đồng/kg, tùy theo độ lớn, cách sơ chế và nguồn gốc.
Người tiêu dùng ưa chuộng dế trũi nhờ hương vị thơm bùi, béo ngậy, dễ chế biến thành các món như chiên giòn, rang lá chanh, xào sả ớt hay nướng mọi. Tại các tỉnh miền núi phía Bắc, món dế trũi rang lá chanh được xem là đặc sản, xuất hiện trong các bữa ăn truyền thống hoặc cỗ cưới.
Giá trị dinh dưỡng và dược liệu bất ngờ
Không chỉ dừng lại ở vai trò thực phẩm, dế trũi còn được coi là “vị thuốc quý trong y học cổ truyền”. Theo các nghiên cứu Đông y, dế trũi có tác dụng lợi tiểu, tiêu viêm, giải độc và hút ẩm. Dế khô có thể nghiền thành bột để uống, hoặc dùng kết hợp trong các bài thuốc dân gian chữa sưng phù, tiểu khó, mẩn ngứa.
Nhờ chứa nhiều protein, vitamin nhóm B, canxi và các vi khoáng, dế trũi còn được xem như nguồn đạm thay thế, phù hợp với người ăn kiêng, người tập gym hoặc người cần bổ sung năng lượng cao.
Tại Philippines, món ăn truyền thống Kamaru – chế biến từ dế trũi đồng ruộng – được xem là biểu tượng ẩm thực của vùng Pampanga. Người dân thường chế biến món này theo kiểu adobo: ướp dế với giấm, tỏi và nước tương, sau đó chiên giòn và ăn kèm cà chua tươi. Hương vị giòn thơm, lạ miệng khiến nhiều du khách phải trầm trồ.
Ẩn mình nơi đồng quê, ít ai để ý
Điều thú vị là dù dế trũi đang được săn lùng ở nhiều nơi, thì tại các vùng quê Việt Nam, chúng vẫn xuất hiện rất nhiều – đặc biệt ở những cánh đồng, vườn rau ẩm thấp. Tuy nhiên, do tập tính sống dưới lòng đất, kiếm ăn về đêm và di chuyển nhanh, nên ít người để ý hoặc biết cách khai thác.
Những người dân bản địa hoặc thợ săn dế chuyên nghiệp thường sử dụng nước xà phòng loãng để dụ dế từ hang lên. Việc bắt dế đòi hỏi sự kiên nhẫn và khéo léo, vì chỉ một động tác sai, dế có thể lẩn mất trong tích tắc.
