Anh Phạm Văn Quang và chị Nguyễn Thị Phương là cán bộ kỹ thuật khoa Hóa thực nghiệm, Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Công trùng Trung Ương (Hà Nội). Hàng ngày, anh chị vẫn mặc chiếc áo blouse và có mặt tại phòng nuôi muỗi.
Căn phòng này khá đặc biệt khi được thiết kế với 2 lớp ngăn: lớp vách nhựa nylon và lớp vải mỏng phía sau cửa ra vào. Bên trong phòng chia làm hai khu, khu nuôi muỗi Aedes – loài muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết và khu nuôi muỗi Anopheles – loài muỗi truyền bệnh sốt rét. Mỗi khu được đặt nhiều lồng nuôi muỗi phủ vải thưa màu trắng buộc thắt nút ở đầu cùng khay nuôi ấu trùng muỗi thu thập từ thực địa.
Mỗi sáng, công việc đầu tiên của chị Phương là kiểm tra khay nuôi ấu trùng truyền bệnh sốt rét, nhặt những ấu trùng chết bỏ đi, chọn lọc những con khỏe sắp nở thành muỗi cho vào lồng vải và cho ấu trung ăn đợt một. Chị Phương cho biết: “Thức ăn của quăng có thể là thức ăn cho cá nghiền nhỏ, tôm khô… tùy vào loại ấu trùng thích nghi với thức ăn nào chúng tôi sẽ cho ăn loại đấy”.
Phòng bên cạnh, anh Quang rửa sạch tay bằng xà phòng và lau khô sau đó tiến đến lồng vải chứa hàng trăm con muỗi, nhẹ nhàng mở lồng, hít một hơi thật sâu rồi cho tay vào. Tay còn lại anh túm chặt mép vải, không để muỗi bay ra ngoài. Đàn muỗi đói như chỉ đợi có thế liền bâu vào hút máu.
Bên cạnh việc “chịu trận”, anh Quang còn cẩn thận quan sát quá trình ăn của muỗi, thi thoảng anh đưa tay qua lại để giảm bớt đau đơn. Anh Quang giải thích: “Không phải lúc nào chúng tôi cũng cho muỗi hút máu, chỉ khi cần nhân giống, cho mỗi đẻ trứng hoặc loại muỗi không thích nghi được với môi trường phòng thí nghiệm, để muỗi không chết thì mới thực hiện công việc này”.
Khoảng 15 phút đàn muỗi ăn no dần rồi rời khỏi tay anh Quang bay lên đậu tại thành thùng. Lúc này anh mới khẽ rút tay ra, buộc lại miệng thùng.
Lúc này chị Phương cũng bắt đầu quá trình cho muỗi ăn. Mặc dù đã có 14 năm kinh nghiệm nhưng đến nay mỗi lần thực hiện công việc này chị vẫn thấy hồi hộp. Chị Phương kể: “Lần đầu nhìn thấy đàn muỗi cả trăm con tôi sợ lắm”. Tuy nhiên, vì công việc này phục vụ nghiên cứu nên chị cố bỏ qua nỗi sợ.
Sau khoảng 10 phút, chị Phương rút tay khỏi lồng, trên tay đầy vết muỗi đốt chi chít và rất ngứa. Chị tiến đến vòi nước rửa sạch lại bằng xà phòng, cố gắng không gãi vì càng gãi nốt mẩn càng sưng to và lan rộng.
Chị Phương chia sẻ, việc nuôi và cho muỗi ăn là công việc thường xuyên của cán bộ khoa Hóa thực nghiệm. Đây không phải công việc của riêng một nhóm hay cá nhân, bất kỳ ai trong khoa đều phải tham gia vào quá trình nuôi và cho muỗi ăn.
Để làm công việc cho muỗi hút máu, cán bộ y tế phải đáp ứng điều kiện về sức khỏe, không mắc bệnh nền, không sử dụng nước hoa, sữa tắm hay các chất có mùi, tránh làm ảnh hưởng đến việc muỗi hút máu hoặc chết do tiếp xúc hóa chất có mùi.
Trước khi cho muỗi ăn, cán bộ phải rửa tay chân sạch sẽ, đảm bảo nguồn “thức ăn” phục vụ loài côn trùng này.
Chị Phương nói: “Nếu chân tay không sạch, dụng cụ nuôi dưỡng không đảm bảo sẽ làm ảnh hưởng đến môi trường sống của muỗi, thậm chí khiến chúng chết hàng loạt. Ngoài ra, muỗi hút máu người sẽ cho trứng chất lượng, từ đó phục vụ tốt công tác nghiên cứu và thử nghiệm hơn”.
Kỹ sư sinh học Nguyễn Dương Hải với gần 30 năm gắn bó với nghề cho biết, nuôi muỗi chỉ là một trong nhiều hoạt động nghiên cứu về véc-tơ truyền bệnh (cụ thể là muỗi) của các cán bộ, nhân viên nơi đây. Nuôi và nghiên cứu tập tính của muỗi theo chu kỳ phát triển từ trứng, bọ gậy, quăng thành muỗi, giúp phát hiện đặc điểm của muỗi, khả năng truyền bệnh, từ đó tìm ra các biện pháp phòng chống, các hóa chất phù hợp để diệt trừ loài muỗi đó.
Ngoài việc cho muỗi hút máu người kích thích đẻ trứng, một số trường hợp để đánh giá các hóa chất như kem xua, dung dịch xua muỗi bảo vệ cá nhân. Cán bộ nghiên cứu sẽ bôi các loại hóa chất, kem trên bề mặt da cho tay vào lồng nuôi muỗi để thực nghiệm.
Anh Hải cho hay: “Nếu muỗi không đến đậu và đốt vào tay bôi kem thì sẽ đánh giá được hóa chất có hiệu quả”.
Tiến sỹ Lê Trung Kiên - Trưởng khoa Hóa thực nghiệm chia sẻ, ngoài việc nuôi muỗi trong phòng thí nghiệm phục vụ cho công tác nghiên cứu, các cán bộ tại viện có nhiệm vụ thực hiện công tác giám sát, tham gia xử lý ổ dịch, phòng chống côn trùng truyền bệnh để chăm sóc sức khỏe cho người dân. Bên cạnh đó còn nghiên cứu tìm ra các hóa chất, giải pháp hiệu quả cho việc phòng chống, kiểm soát muỗi gây dịch sốt xuất huyết, sốt rét ở nhiều tỉnh thành trên cả nước.
Không chỉ làm việc trong phòng nghiên cứu, các cán bộ phải đi công tác dài ngày tại các địa phương có lưu hành muỗi truyền bệnh, thực hiện công tác giám sát, điều tra véc-tơ tại các vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới.
Ông Kiên nói: “Có khu vực xe không thể đi vào, các cán bộ buộc phải vác đồ đi bộ vào thôn, bản để thu thập mẫu và hỗ trợ y tế địa phương xử lý ổ dịch, ngăn chặn dịch bệnh lây truyền cho người dân”.
