Cuộc đời vua Trần Cảnh
Trần Thái Tông là vị vua đầu tiên của triều đại nhà Trần, tên húy Trần Cảnh. Tổ tiên của ông là người đất Mân, đời đời làm nghề đánh cá. Ông là con trai thứ của ông Trần Thừa và bà họ Lê, sinh ngày 16 tháng 6 năm Mậu Dần, tức năm 1218.
Cha ông là Trần Thừa vốn là một viên quan của triều Lý, từng đảm nhận vị trí Nội thị khán thủ. Vào năm 8 tuổi, Trần Cảnh làm Chi hậu chính chi ứng cục triều Lý. Nhờ có chú họ là Trần Thủ Độ làm Điện Tiền Chỉ Huy Sứ, nên Trần Cảnh được vào hầu trong cung, chủ yếu hầu hạ cho nữ hoàng nhỏ tuổi Lý Chiêu Hoàng.
Lên ngôi hoàng đế
Cuối năm 1225 – đầu năm 1226, Trần Cảnh và Lý Chiêu Hoàng cưới nhau. Dưới sức ép của Trần Thủ Độ, Trần Cảnh được Lý Chiêu Hoàng, nữ hoàng đầu tiên và là nhà vua cuối cùng của nhà Lý nhường ngôi. Ngày 11 tháng 12 năm Ất Dậu 1225, vua Trần Cảnh lên ngôi Hoàng đế, đổi niên hiệu là Kiến Trung.
Hoàng đế Trần Thái Tông lúc này mời cha là Trần Thừa làm Thái thượng hoàng, phong Trần Thủ Độ làm Thái sư và phong Lý Chiêu Hoàng làm Chiêu Thánh Hoàng hậu.
Cai trị đất nước
Năm 1258, vua Mông Cổ sai tướng Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy hơn 2 vạn quân xâm lược Đại Việt. Vua Trần Thái Tông cùng Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn đã trực tiếp lãnh đạo quân đội, kết hợp cùng quân dân cả nước chuẩn bị khí giới đánh bại người Mông Cổ, chiến thắng cuộc xâm lược Mông – Nguyên lần thứ nhất.
Sau thành công của cuộc chiến chống ngoại bang, vua Trần Thái Tông bắt tay vào thực hiện các chính sách phát triển đất nước. Nhờ lập quốc khi còn trẻ và là người thông minh, tài giỏi, nhà vua có thể cai quản tốt thiên hạ mà không cần quá nhiều sự giúp sức từ thái sư.
Vua Trần Thái Tông tiến hành cải tổ luật pháp bằng cách chia Đại Việt làm 12 lộ, mỗi lộ gồm nhiều xã hợp thành. Ông cũng chia Thăng Long thành 61 phường để tiện bề quản lý. Nhà vua cho lập sổ trường tịch để thống kê dân số và soạn ra bộ luật Quốc triều thông chế quy định rõ hình thức xử phạt với các loại tội phạm cụ thể.
Dưới thời vua Trần Thái Tông, nông và thương nghiệp được khuyến khích phát triển. Ông cho đào sông, đào kênh và đắp đê điều để phục vụ việc trồng lúa nước. Khi quốc gia xảy ra hạn hán, triều đình miễn thuế khóa và mở lương thóc rồi đại xá. Trong Đại Việt Sử ký Toàn thư ghi chép rằng, nước Đại Việt thời Trần Thái Tông là “quốc gia vô sự, nhân dân yên vui”.
Bên cạnh đó, nhà vua cũng cho hệ thống quan lại gồm các văn võ đại thần và đặt lệ cấp lương bổng cho bá quan văn võ. Giáo dục được phát triển theo hướng Tam giáo đồng nguyên. Về quân đội, ông cho xây dựng đội quân hùng mạnh, ngăn chặn quân Chiêm Thành cướp phá ở phía Nam.
Buộc phải bỏ vợ, lấy chị dâu đang mang bầu
Lý Chiêu Hoàng cùng Trần Cảnh sống chung với nhau 10 năm, tình cảm rất sâu sắc và tôn trọng đối phương. Thế nhưng số phận của Lý Chiêu Hoàng không tránh khỏi những bi kịch. Năm 1233, bà sinh Thái tử Trần Trịnh nhưng không lâu sau khi sinh, Thái tử qua đời. Điều này để lại một nỗi đau lớn trong lòng khiến bà ốm đau liên miên. Vì vậy mà những năm tiếp theo bà vẫn không thể sinh con. Lo sợ chuyện này ảnh hưởng đến sự vững vàng của ngôi vua, Trần Thủ Độ ép vua truất ngôi Hoàng hậu của bà và lập Thuận Thiên công chúa đang mang thai 3 tháng lên thay. Lúc này, Thuận Thiên Công chúa được phong làm Hoàng hậu. Lý Chiêu Hoàng bị giáng xuống làm Chiêu Thánh Công chúa. Quá đau buồn, bà đã xin rời cung để xuất gia.
Lý Chiêu Hoàng và Thuận Thiên công chúa đều là con của vua Lý Huệ Tông và Linh từ quốc mẫu Trần thị.
Công chúa Thuận Thiên ban đầu được gả cho Khâm Minh đại vương Trần Liễu, là con trưởng của Trần Thừa, anh cả của vua Trần Thái Tông.
Việc vua Trần lấy chị dâu, lại là chị gái ruột của vợ cũ làm vợ, khiến người đời chê trách. Sử thần nhà Lê sơ Phan Phu Tiên bàn về việc này: "Tam cương ngũ thường là luân lý lớn của loài người. Thái Tông là ông vua khai sáng cơ nghiệp, đáng lẽ phải dựng phép tắc để truyền lại cho đời sau, lại nghe mưu gian của Thủ Độ, cướp vợ của anh làm hoàng hậu, chẳng phải là bỏ cả luân thường, mở mối dâm loạn đó ư"?
Tuy không ghi chép cụ thể có tổng mấy người con, nhưng theo danh sách phả tộc thì vua Trần Thái Tông có 14 người con (10 hoàng tử và 4 công chúa).
Trong đó, vua Trần Thái Tông cùng Thuận Thiên Hoàng hậu có với nhau 2 người hoàng tử. Cả hai vị hoàng tử này đề nổi tiếng, người đầu tiên là Trần Hoảng sau được vua cha truyền ngôi vua - Trần Thánh Tông. Người con thứ 2 là Trần Quang Khải - vị tướng dũng mạnh, lừng danh sử sách.
