Cây chay, một loại cây gỗ thuộc họ Artocarpus tonkinensis, mọc phổ biến ở vùng Đông Bắc Bộ Việt Nam. Đặc trưng của loài cây này bao gồm: kích thước lớn với chiều cao trung bình đạt 15m; thân cây màu xám; lá hình bầu dục, màu xanh đậm, mặt trên nhẵn bóng, mặt dưới phủ lông tơ màu hung nâu; quả của cây mang hình dạng độc đáo.
Thời gian cây chay nở hoa vào cuối mùa xuân, khoảng tháng ba, và bước vào mùa thu hoạch quả vào đầu mùa mưa, từ cuối tháng tư hoặc tháng năm. Quả chay khi chín có màu vàng, bên trong chứa ruột màu hồng và có hương vị chua nhẹ khi thưởng thức.
"Ngày xưa, mỗi nhà trong làng mình đều có một cây chay. Đến mùa, quả chín rơi đầy gốc mà chẳng mấy ai chịu nhặt. Lũ trẻ chúng mình thường phải đi khắp làng xin những quả đã chín. Quả chay không hề ngọt lẫn chua mạnh như các loại quả khác, nên bọn mình hay ăn sống hoặc chấm chung với muối hột.
Thật không gì sánh bằng cái hương vị ấy! Mình vẫn nhớ không quên cái cảm giác chua dịu khi cắn một miếng, rồi cảm nhận vị thanh mát len lỏi xuống cổ họng, kết thúc bằng hậu vị ngọt ngậy. Sau khi thưởng thức, chúng mình hay mang về xin mẹ kho cá hay thịt," Ngọc Lê (30 tuổi, đến từ Hưng Yên) kể lại.
Gần đây, quả chay bất ngờ trở thành mục tiêu săn đón của người dân thành phố. Do đó, loại quả này đã trở nên quý hiếm hơn bởi hiện giờ rất ít gia đình còn trồng cây chay nữa.
"Hiện nay, chay tươi không còn phổ biến, chỉ thỉnh thoảng mới thấy bán tại các chợ nông thôn với giá khoảng 50.000 đồng mỗi kg. Do đó, dân thành thị thường phải đặt mua online với mức giá cao hơn, có thể đạt tới 90.000 đồng/kg.
Chị em cũng có thể tìm kiếm quả chay khô trên các sàn giao dịch thương mại điện tử, với giá dao động từ 27.000 đến 30.000 đồng cho mỗi 100 gram, hoặc giá sỉ rơi vào khoảng 250.000 đến 260.000 đồng mỗi kg. Theo tôi, đây là lựa chọn mua hàng hợp lý, vì quả chay khô có thể bảo quản lâu dài và tiện lợi cho việc sử dụng quanh năm", Ngọc Lê chia sẻ.
Quả chay có thể được tiêu thụ trực tiếp hoặc biến tấu thành nhiều món ăn khác nhau, từ kho cá, chế biến canh chua, cho đến việc ngâm cùng rượu.
Quả chay là một nguồn dinh dưỡng giàu vitamin A, C, enzyme, axit amin và chất chống oxy hóa, mang lại nhiều lợi ích sức khỏe:
- Cải thiện hệ tiêu hóa: Enzyme sinh học và tính axit trong quả chay giúp tiêu hóa tốt hơn và kích thích ăn ngon miệng, cùng với chất xơ giúp giảm táo bón và đầy hơi.
- Giảm nguy cơ ung thư: Benzaldehyde trong quả chay có khả năng ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư, đặc biệt là ung thư hạch bạch huyết và ung thư vú.
- Hỗ trợ hệ tim mạch: Quả chay giúp giảm cholesterol, hỗ trợ điều trị cao huyết áp và tiểu đường, đồng thời bảo vệ thành mạch khỏi xơ vữa.
