Rau sam, một loại cây thân thảo, nổi bật bởi thân mọng nước với màu xanh nhạt hoặc hơi đỏ và thường bò sát mặt đất. Cây có chiều dài khoảng từ 10 đến 30 cm và thường phát triển với nhiều nhánh. Các lá của rau sam có màu xanh đậm, đặc biệt là không có cuống hoặc chỉ có cuống rất ngắn.
Loài rau này phân bố rộng rãi ở các khu vực có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới trên khắp thế giới. Tại Việt Nam, rau sam thường mọc tự nhiên ở các khu vực đất trống, ven đường, ở bờ ruộng hay trong vườn. Cây rau sam có khả năng thích nghi tốt với nhiều loại đất khác nhau, chịu hạn tốt nhưng lại nhạy cảm với úng nước. Đặc biệt, rau sam phát triển mạnh trong mùa hè khi có nhiệt độ và độ ẩm cao.
Trước đây, rau sam được xem là rau dại, thường được dùng trong thời kỳ thiếu hụt rau xanh. Tuy nhiên, hiện nay, khi có nhiều loại rau xanh phong phú, rau sam dường như đã bị lãng quên. Thực tế, rau sam lại chứa nhiều dưỡng chất quý giá và mang lại lợi ích cho sức khỏe con người.
Nhiều nghiên cứu hiện đại đã khẳng định rằng rau sam chứa nhiều hoạt chất sinh học quý giá như flavonoid, coumarin, monoterpene glycoside và các hợp chất phenolic. Ngoài ra, rau sam còn phong phú về axit béo tốt như omega-3, cùng với vitamin và khoáng chất cần thiết cho sức khỏe.
Nhiều nghiên cứu hiện đại đã khẳng định rằng rau sam chứa nhiều hoạt chất sinh học quý giá
Flavonoid là thành phần chủ yếu có trong rau sam, tập trung nhiều ở lá và thân cây. Đây là một hợp chất nổi bật với tính chất chống oxy hóa và chống viêm mạnh mẽ. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng flavonoid có khả năng giúp phòng ngừa ung thư, bảo vệ tim mạch, đồng thời hỗ trợ hệ miễn dịch chống lại nhiễm trùng, đặc biệt có lợi cho những người có hệ miễn dịch yếu. Đối với phụ nữ trong giai đoạn mãn kinh, flavonoid cũng giúp giảm bớt các triệu chứng khó chịu như bốc hỏa.
Bên cạnh đó, rau sam chứa một số khoáng chất quý giá như phốt pho, sắt, mangan, canxi và đồng, trong đó lá của cây còn giàu selen, magiê, vitamin A và vitamin C.
Rau sam cũng cung cấp nguồn chất béo thực vật dồi dào chứa omega-3 mà không có cholesterol, đồng thời các axit béo chiết xuất từ rau sam đã được chứng minh có lợi cho sức khỏe tim mạch.
Đặc biệt, thành phần của rau sam còn chứa Protulaca oleracea, giúp giảm trọng lượng cơ thể, hạ thấp axit béo tự do trong máu và cải thiện độ nhạy insulin. Các nghiên cứu trên chuột đã chỉ ra rằng rau sam có tiềm năng trong việc điều trị bệnh tiểu đường, khiến nó trở thành một thực phẩm hữu ích cho những người mắc bệnh này.
Lương y Vũ Quốc Trung từ Hội Đông y Việt Nam cho biết, rau sam có vị chua nhẹ đặc trưng, thường được ứng dụng trong điều trị các vấn đề liên quan đến đường tiêu hóa. Mặc dù tại Việt Nam, rau sam thường bị coi là rau dại ít được chú ý, nhưng ở nhiều quốc gia như Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Pháp và Hà Lan, rau này lại được sử dụng rộng rãi, không chỉ làm thực phẩm mà còn trong các bài thuốc.
Tại Hà Lan, rau sam được sử dụng để chế biến dưa chua, trong khi người Pháp thì đưa rau này vào nhiều món ăn khác nhau. Ở Mỹ, rau sam phổ biến trong các món salad trộn giấm.
Ở Mỹ, rau sam phổ biến trong các món salad trộn giấm
Một nghiên cứu từ Đài Loan đã tiết lộ rau sam chứa nhiều axit hữu cơ, kali nitrat và các muối kali khác, cùng với hàm lượng kali oxalat cao. Những chất này giúp hỗ trợ thông tiểu và giải độc. Người dân Đài Loan thường dùng rau sam để điều trị các bệnh như phù thủng và khó tiểu. Ngoài ra, y thư cổ Trung Quốc cũng đã ghi nhận nhiều công dụng của rau sam, từ co mạch máu đến ức chế sự phát triển của trùng lỵ.
Theo lương y Vũ Quốc Trung, trong y học cổ truyền, rau sam có vị chua, tính lạnh và nhiều công dụng tuyệt vời như thanh nhiệt, giải độc, mát máu, tiêu sưng và sát trùng. Thực phẩm này có thể hỗ trợ chữa trị các vấn đề như lở ngứa, kiết lỵ, tình trạng phụ nữ bạch đới, giun sán, và tiểu buốt.
Theo tài liệu y học cổ truyền, liều dùng khuyến nghị cho rau sam từ 50-100g rau tươi mỗi ngày. Nếu sử dụng dưới dạng thang thuốc, có thể dùng 15-30g rau khô.
Cách chế biến rau sam:
- Nước sắc: Rửa sạch rau sam, đun với nước khoảng 15-20 phút, sau đó lọc bỏ bã để uống nước.
- Đắp ngoài da: Rau sam tươi có thể giã nát hoặc nấu nước để rửa hoặc đắp lên vùng da bị tổn thương.
- Thực phẩm: Rau sam có thể chế biến thành các món như xào, nấu canh hoặc làm gỏi.
Rau sam có thể chế biến thành các món như xào, nấu canh hoặc làm gỏi
Theo TS-BS Bùi Phạm Minh Mẫn từ Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM - Cơ sở 3, trong khi rau sam rất có lợi cho sức khỏe, người sử dụng cần lưu ý:
- Tránh dùng cho người có tỳ vị hư hàn: Rau sam có tính hàn, vì vậy những người này có thể dễ bị tiêu chảy.
- Phụ nữ mang thai cần thận trọng: Rau sam có thể gây co bóp tử cung, do đó, cần hạn chế hoặc tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
- Không nên lạm dụng: Sử dụng quá nhiều rau sam có thể dẫn đến tình trạng lạnh bụng và các vấn đề tiêu hóa như tiêu chảy.
Tóm lại, rau sam là một loại thực phẩm giá trị cao, nhưng việc sử dụng cần được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo sức khỏe.
