Vào những ngày hè nóng nực, món thạch đen lại càng đắt hàng hơn. Thạch đen là nguyên liệu trong các món chè, món ăn vặt của mùa hè. Nếu là người thường xuyên ăn thạch đen, bạn có biết thạch đen được làm thế nào và từ đâu không? Chúng được làm từ cây thạch đen. Và xã Trọng Con, huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng chính là địa phương đi đầu trong nghề trồng cây thạch đen. Diện tích đất trồng tại đây lên đến 83 hecta, chiếm 1/5 diện tích của toàn huyện. Hiệu quả kinh tế cao mà cây đem lại đã giúp xã thay da đổi thịt và phát triển vượt bậc.
Cây thạch đen là loại cây thảo thuộc họ hoa môi, cao khoảng 40-60cm hoặc hơn. Thân cây phân nhánh nhiều, tỏa ra trên mặt đất giống như cây bạc hà. Lá của cây thạch đen thuộc loại lá đơn, mọc đối, dày, màu xanh nhạt, hình trứng hay trứng thuôn, mép có răng. Hoa của cây mọc thành cụm dày đặc ở đầu canh, có cánh môi màu trắng hay hồng, cây ra hoa vào cuối thu, đầu đông.
Ông Nông Kim (45 tuổi, xã Trọng Con, huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng) cho biết: “Cây thạch đen là loại cây có kỹ thuật trồng trọt tướng đối đơn giản. Trong điều kiện chăm sóc tốt, cây sẽ phát triển mạnh, năng suất gấp đôi so với trước đây. Hiện nay, tôi đang chăm sóc hơn 2 hecta cây thạch đen, một năm có thể thu hoạch 2 lần vào tháng 6 và độ tháng 10, 11”. Cũng theo ông Kim thì 1kg cây thạch đen trên thị trường có giá dao động từ 40.000 – 45.000 đồng. Trừ đi chi phí các loại thì vụ mùa năm ngoái gia đình ông Kim thu về khoảng 100 triệu đồng.
Cây thạch anh đen có thể trồng trên cả đất ruộng và đất nương rẫy. Chúng thích hợp với điều kiện ẩm, đất tơi xốp, nhiều mùn, thoát nước tốt. Đất trồng cây thạch đen cần cày bừa kỹ, tạo mặt phẳng để thoát nước, làm sạch cỏ dại. Nếu như trồng cây thạch đen ở ruộng thì cần lên luống. Sau khi trồng cần tiến hành tưới nước nhẹ cho cây để đảm bảo độ ẩm, tỷ lệ sống cũng như khả năng bén rễ hồi xanh. Suốt quá trình chăm sóc cây cũng cần tiến hành tưới nước khi khô hạn để thúc đẩy sinh trưởng và phát triển cho năng suất, chất lượng tốt.
Theo ông Kim cho biết: “Tuy dễ trồng nhưng cây thạch đen cũng có thể bị nhiều sâu bệnh như bệnh sương mai, phấn trắng. Khi phát hiện mầm bệnh phải nhanh chóng vệ sinh đồng ruộng, thu gom tàn dư cây trồng vụ trước. Nhổ bỏ và tiêu hủy cây bị bệnh để diệt nguồn nấm bệnh kết hợp với sử dụng thuốc bảo vệ thực vật”. Những năm đầu mới trồng cây thạch đen vì chưa có kinh nghiệm nên cả vườn cây của ông Kim bị hư hại gần kết.
Anh Tiến Đức (34 tuổi, xã Đức Thông, huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng) cũng là một người dày dặn kinh nghiệm trong trồng trọt chia sẻ: “Tôi tự ươm cây thạch đen rồi trồng nên giảm được kha khá chi phí cây giống. Để có năng suất cao nhất, phải biết thu hoạch ngay khi cây xuất hiện nụ hoa ở ngọn. Cần cắt sát gốc, thân và lá thu về rải đều, phơi nắng nhẹ một ngày rồi ủ thành đống, sau đó để 1-2 ngày mới đem ra phơi tiếp, khoảng 2-3 ngày là khô. Trung bình 10kg lá thạch tươi thì được 1kg khô”.
Trước đây thương lái thường đến tận vườn của nông dân thu mua rồi đem sơ chế xuất khẩu sang Trung Quốc, Thái Lan, Ấn Độ. Nhưng vài năm trở lại đây, người dân Thạch An đã tự đăng ký thương hiên riêng Thạch đen Thạch An, chế biến thương phẩm thạch đen tươi mát và trao đến tay người tiêu dùng. Thạch đen không chỉ quảng bá cho món đặc sản của Cao Bằng, giúp người dân có thu nhập mà còn là cái để “giữ nghề” đặc trưng cho vùng.
Chị Lê Thùy, chủ một cơ sở chế biến thạch đen cho biết: “Lúc cao điểm ngày xuất đi hơn 1000 hộp thạch, khoảng gần 2 tấn thạch mỗi ngày, thị trường mở rộng khắp các tỉnh phía Bắc.”
