Kẽm đóng một vai trò không thể thiếu trong sức khỏe con người, là một thành phần cần thiết cho hoạt động của nhiều enzyme liên quan đến quá trình phân chia tế bào, sự phát triển của cơ thể, hệ thống miễn dịch, cũng như việc duy trì vị giác. Đặc biệt đối với trẻ em, kẽm là yếu tố cần thiết trong những năm đầu đời để đảm bảo sự phát triển khỏe mạnh. Một sự thiếu hụt kẽm có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng đến tăng trưởng, phát triển, và làm giảm chức năng của nhiều hệ thống cơ thể như miễn dịch, tiêu hóa, thần kinh, nội tiết, xương, cơ và ảnh hưởng đến quá trình trưởng thành giới tính.
Biểu hiện trẻ bị thiếu kẽm
Các dấu hiệu của tình trạng thiếu kẽm ở trẻ có thể biểu hiện qua nhiều cách khác nhau, phụ thuộc vào đặc điểm cơ địa của từng trẻ. Tuy vậy, một số triệu chứng phổ biến thường gặp ở trẻ khi không nhận đủ kẽm bao gồm:
Nếu thiếu kẽm ở mức độ nhẹ và vừa:
Ở mức độ nhẹ đến trung bình, trẻ bị thiếu kẽm thường gặp phải sự kém hấp dẫn trong ăn uống, điều này kết hợp với các vấn đề sức khỏe khác không đặc trưng (các triệu chứng lâm sàng chung chung) thường liên quan đến tình trạng thiếu kẽm, cụ thể như:
Về dinh dưỡng
Trẻ có thể chậm phát triển cân nặng và chiều cao, biểu hiện qua tình trạng suy dinh dưỡng ở mức nhẹ đến trung bình.
Về tiêu hóa và chuyển hóa
Trẻ có thể biểu hiện sự chán ăn và giảm lượng thức ăn tiêu thụ, bao gồm cả thức ăn chính như thịt và cá. Các vấn đề tiêu hóa như tiêu chảy, táo bón nhẹ, buồn nôn hay nôn có thể xuất hiện.
Về tâm thần
Trẻ có thể gặp rối loạn giấc ngủ như khó ngủ, mất ngủ, thức giấc thường xuyên hoặc khóc đêm. Sự suy nhược có thể biểu hiện qua đau đầu, tính kích động, giảm khả năng ghi nhớ. Trẻ cũng có thể trải qua rối loạn cảm xúc như lãnh cảm, trầm cảm, thay đổi tính cách, giảm vị giác và khứu giác, làm giảm cảm giác thèm ăn. Các vấn đề về tăng động, khuyết tật, chậm phát triển tâm thần vận động cũng có thể xuất hiện.
Về miễn dịch
Trẻ có thể phải đối mặt với các nhiễm trùng tái phát như bệnh đường hô hấp (viêm họng, viêm phế quản, viêm phổi), vấn đề đường tiêu hóa như tiêu chảy, và các vấn đề về da như viêm da, mụn và nhiễm trùng.
Về tổn thương trên da và niêm mạc
Trẻ có thể xuất hiện tình trạng da khô, viêm da ở phần trước của cẳng chân, tình trạng da bị thâm, bong tróc, dày sừng và nứt nẻ ở gót chân. Ngoài ra, viêm niêm mạc miệng và viêm lưỡi, biểu hiện qua lưỡi trở nên giống như bản đồ, cũng là dấu hiệu thường gặp. Các vết thương như bỏng hay loét do nằm lâu cũng lành chậm. Trẻ có thể gặp phải các triệu chứng dị ứng da, cảm giác ngứa xung quanh mắt và tai dẫn đến hành vi chà xát thường xuyên, cùng với hiện tượng dày sừng ở nang lông. Vấn đề về móng như loạn dưỡng móng, viêm quanh móng, cũng như tóc trở nên giòn, dễ gãy và rụng, thậm chí hói đầu cũng là những biểu hiện có thể quan sát thấy.
Về tổn thương liên quan đến mắt
Trẻ có thể bị nhạy cảm với ánh sáng và khô mắt. Khả năng điều chỉnh thị lực trong bóng tối giảm sút, gây khó khăn trong việc nhìn về đêm và có thể dẫn đến tình trạng mù lòa khi không có ánh sáng hoặc quáng gà.
Nếu thiếu kẽm nặng
Trẻ em bị thiếu hụt kẽm nghiêm trọng có thể gặp phải các tổn thương da đặc trưng của bệnh Acrodermatitis Enteropathica, bao gồm:
- Viêm da, sự phát triển quá mức của lớp sừng, sạm da và tình trạng da bong tróc ở bề mặt ngoài của cả hai cẳng chân, giống như vẩy cá, kèm theo hói đầu và móng tay gặp phải các vấn đề như nhăn nheo, xuất hiện các đốm trắng, và mọc chậm.
- Những biến chứng tiềm ẩn như loét giác mạc, viêm ở các khu vực có lỗ tự nhiên như hậu môn và âm hộ, thường đi kèm với các triệu chứng tiêu chảy và có nguy cơ cao bị nhiễm trùng thứ phát bởi Candida Albicans hoặc Staphylococcus Aureus.
- Tăng độ nhạy cảm đối với các nhiễm trùng, làm tăng khả năng bị nhiễm trùng tái diễn.
- Gặp các vấn đề về thần kinh như kích động thần kinh, rối loạn nhận thức, và chứng ngủ lịm tâm thần.
- Sự chậm trễ trong phát triển tâm thần và vận động.
- Chậm trễ trong sự phát triển giới tính, suy giảm chức năng của các tuyến sinh dục, giảm số lượng tinh trùng, và rối loạn chức năng tình dục.
- Trạng thái suy dinh dưỡng nghiêm trọng.
Dự phòng thiếu kẽm ở trẻ, cha mẹ cần làm gì?
Do đặc tính kẽm không được cơ thể dự trữ trong thời gian dài và chỉ có chu kỳ sinh học khoảng 12,5 ngày, trẻ em có thể dễ dàng rơi vào tình trạng thiếu kẽm nếu chế độ ăn hàng ngày không đáp ứng đủ nhu cầu.
Thêm vào đó, trẻ em thường xuyên mắc các bệnh như tiêu chảy hay nhiễm trùng có thể bị mất kẽm, góp phần làm tăng nguy cơ thiếu hụt kẽm. Trong giai đoạn thai kỳ và sau sinh, nếu nguồn kẽm từ người mẹ không đủ, bé sẽ có khả năng cao bị thiếu kẽm.
Vì lý do này, để phòng ngừa tình trạng thiếu kẽm, cha mẹ cần chú trọng chọn lựa thực phẩm giàu kẽm từ khi mang thai, sau khi sinh và trong suốt quá trình nuôi dạy trẻ. Việc cho con bú sữa mẹ là rất quan trọng và không nên cai sữa trước 12 tháng tuổi.
Khi bắt đầu giai đoạn ăn dặm, cần đảm bảo trẻ được tiếp cận với chế độ ăn đa dạng, bao gồm thực phẩm từ nguồn gốc động vật như thịt, cá, trứng, sữa và hải sản. Cha mẹ cũng cần lưu ý tới vệ sinh an toàn thực phẩm, sử dụng thực phẩm tươi sống và đầy đủ vitamin cùng khoáng chất.
Đối với trẻ mắc bệnh tiêu chảy hoặc nhiễm trùng, việc thăm khám và điều trị kịp thời là cần thiết, đồng thời cần chú ý tăng cường chế độ ăn giàu kẽm, đặc biệt trong những giai đoạn trẻ mắc bệnh.
Để phòng tránh suy dinh dưỡng, cần theo dõi sức khỏe của trẻ và thăm khám bác sĩ để được tư vấn cách chăm sóc hoặc được kê đơn bổ sung kẽm khi cần thiết. Cha mẹ không nên tự mua thực phẩm chức năng hoặc chế phẩm bổ sung mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ vì việc này có thể dẫn đến liều lượng không chính xác, thừa hoặc thiếu, ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ.
