Nguyên nhân gây dị ứng vắc-xin
Theo VnExpress, Phó giáo sư, tiến sĩ Hoàng Thị Lâm, Trưởng bộ môn Dị ứng Miễn dịch lâm sàng, Đại học Y Hà Nội, cho biết không phải ai cũng dị ứng vắc-xin, chỉ những người cơ địa dị ứng mới có nguy cơ bị dị ứng vắc-xin.
Hiện nay, tỷ lệ dị ứng vắc-xin và phản vệ do vắc-xin rất thấp. Tuy nhiên, khi nước ta đang triển khai chiến dịch tiêm vắc-xin Covid-19 trên diện rộng, người dân quan tâm nhiều hơn đến các phản ứng sau tiêm, đặc biệt là hiện tượng dị ứng.
Vắc-xin cũng giống như các loại thuốc khác, đều có khả năng gây dị ứng. Bất kỳ thành phần nào của vắc-xin cũng có thể đóng vai trò là một dị nguyên (yếu tố gây dị ứng).
Thành phần gây dị ứng trong vắc-xin rất da dạng, tùy theo loại vắc-xin. Đó có thể là do protein trứng (vaccine sốt vàng, sởi, rubella, vaccine dại ...), protein sữa (bạch hầu, ho gà, uốn ván....), do gelatin (có trong vaccine sởi, rubela, thủy đậu...). Một số chất bảo quản trong vắc-xin như aluminum, thimerosal và phenoxyethanol cũng có thể gây dị ứng.
Hai thành phần có trong vắc-xin Covid-19 là PEG và Polysorbate cũng được liệt kê là các dị nguyên tiềm năng gây dị ứng.
Hai kiểu dị ứng vắc-xin
Dị ứng vắc-xin có thể chia ra làm hai loại, bao gồm:
- Dị ứng type nhanh: Đây là phản ứng dị ứng xảy ra trong vòng vài phút hoặc vài giờ với các biểu hiện như mày đay, phù quincke (sưng nề đột ngột), khó thở, phản vệ...
- Dị ứng hoặc dị ứng type chậm (qua trung gian IgE hoặc không): Kiểu dị ứng này xảy ra sau vài giờ đến vài ngày, thậm chí là vài tuần sau khi dùng vắc-xin. Trong đó cấp tính và nguy hiểm nhất vẫn là phản ứng phản vệ, đặc biệt là sốc phản vệ, có nguy cơ đe dọa tính mạng.
Khoảng 80% trường hợp phản vệ do vắc-xin xảy ra trong vòng 30 phút đầu sau tiêm. Các triệu chứng xuất hiện nhanh sau khi tiêm như mày đay mẩn ngứa, ban đỏ, hoa mắt chóng mặt, mệt mỏi. Sau đó, các triệu chứng sẽ tiếp tục tiến triển như khó thở, choáng váng, ngất, suy hô hấp, trụy tim mạch... Nếu không cấp cứu kịp thời, người bệnh có thể nguy hiểm tính mạng.
Làm thế nào để biết mình có dị ứng với vắc-xin Covid-19 hay không?
Hiện nay, có nhiều hướng dẫn cách tiếp cận và chẩn đoán dị ứng vaccine ở những người cơ địa dị ứng. Quan trọng nhất vẫn là thăm khám lâm sàng.
Một số hướng dẫn đề nghị test để nhận biết nguy cơ dị ứng vắc-xin. Tuy nhiên, cách này đang nhận được nhiều ý kiến trái chiều. Bộ Y tế hiện cũng không khuyến khích test dị ứng trước khi tiêm vắc-xin.
Bác sĩ Lâm chia sẻ quan điểm: "Người cơ địa dị ứng có thể test, còn trường hợp không thuộc cơ địa dị ứng không khuyến cáo test dị ứng vắc-xin Covid-19".
Bác sĩ cũng cho biết, hiện nay có nhiều phác đồ hướng dẫn cách tiếp cận và chẩn đoán dị ứng vắc-xin ở người có cơ địa dị ứng.
Với những người có cơ địa dị ứng, cần có các cách tiếp cận thích hợp với từng đối tượng bằng các phương pháp như thăm khám lâm sàng, làm các xét nghiệm, các thủ thuật hoặc test kích thích với chính bản thân vắc-xin và/hoặc thành phần vắc-xin.
Một số phòng xét nghiệm có thể xác định mức kháng thể dị ứng với vắc-xin, thường là kháng thể IgE đặc hiệu với vắc-xin hoặc thành phần vắc-xin. Test da với vắc-xin hoặc thành phần của vắc-xin cũng là phương pháp được sử dụng. Tuy nhiên test da cũng có thể gây phản ứng phản vệ. Do đó, chỉ nên thực hiện phương pháp này ở các đơn vị có trang bị đầy đủ phương tiện cấp cứu và được thực hiện bởi các bác sĩ chuyên khoa hoặc có chứng chỉ về việc thực hiện test này.
Ngoài test da, có thể thực hiện xét nghiệm IgE đặc hiệu với dị nguyên (vắc xin) như protein sữa, protein trứng, gelatin, latex và nấm mốc hoặc kháng sinh. Đây đều là các thành phần của vắc-xin.
Trong một số trường hợp đặc biệt, bác sĩ có thể sử dụng test kích thích để chẩn đoán người bệnh có dị ứng với vắc-xin hay không. Tuy nhiên, đây là một thủ thuật có tính nguy hiểm cao. Do đó, chỉ nên thực hiện test kích thích ở các cơ sở y tế có trang bị đầy đủ phương tiện cấp cứu và được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa dị ứng.
Theo bác sĩ Lâm chia sẻ với Sức khỏe & Đời sống, nếu test da, test kích thích và các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm cho kết quả âm tính thì khả năng dị ứng vắc-xin đó rất thấp. Nếu bất cứ một test nào nêu trên cho kết quả dương tinh, cân nhắc thay thế vắc-xin nếu có thể.
Trong trường hợp không thể thay thế và người bệnh vẫn cần phải tiêm vắc-xin đó, cân nhắc tiêm vắc-xin theo phác đồ liều tăng dần (giảm mẫn cảm với vắc-xin). Tuy nhiên, phương pháp này phải được thực hiện tại cơ sở y tế có đầy đủ phương tiện cấp cứu và được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa dị ứng.
