Cha mẹ luôn mong muốn con cái nên người, thành công, hạnh phúc. Tuy nhiên, trong hành trình nuôi dạy, không ít bậc phụ huynh vô tình thốt ra những lời nói tưởng như bình thường nhưng lại mang tính sát thương rất cao đối với tâm hồn non nớt của trẻ. Những câu nói này có thể khiến trẻ cảm thấy mình là gánh nặng, không được chấp nhận, không đủ tốt và dần dần đánh mất sự tự tin vốn có. Dưới đây là những câu nói điển hình mà cha mẹ nên tránh nếu không muốn con sống trong cảm giác tội lỗi và tự ti kéo dài đến tuổi trưởng thành.
1. “Con mà không sinh ra thì bố mẹ đã đỡ khổ rồi”
Đây là câu nói cực kỳ nguy hiểm, dễ khiến trẻ mang mặc cảm tội lỗi suốt đời. Khi nghe cha mẹ than thở như vậy, trẻ sẽ hình thành suy nghĩ: “Mình là nguyên nhân khiến bố mẹ khổ”. Cảm giác tội lỗi sẽ lớn dần, đè nặng tâm lý và khiến trẻ nghĩ mình không xứng đáng được yêu thương.
Nhiều đứa trẻ sống trong im lặng, không dám chia sẻ, không dám đòi hỏi, luôn cố gắng "được việc" để bù đắp cho cái gọi là “gánh nặng” mà chúng bị gán cho. Về lâu dài, điều này có thể làm mất đi sự chủ động, dũng cảm và bản lĩnh – những yếu tố cốt lõi tạo nên một con người trưởng thành tự tin.
2. “Bố mẹ làm tất cả vì con, sao con không hiểu?”
Câu nói này thường được thốt ra trong cơn tức giận, khi cha mẹ cảm thấy con không đáp lại kỳ vọng. Tuy nhiên, với trẻ, đây là sự áp đặt đầy sức nặng. Khi nghe như vậy, trẻ không chỉ cảm thấy áp lực mà còn bị ràng buộc bởi trách nhiệm “phải thành công để đền đáp”.
Việc gắn sự hy sinh của cha mẹ vào từng hành động của con sẽ khiến trẻ thấy mọi sai sót của mình là sự phản bội, là lỗi lầm không thể tha thứ. Lâu dần, trẻ sống với nỗi sợ làm bố mẹ thất vọng, luôn giấu mình trong sự hoàn hảo giả tạo, không dám thể hiện bản thân thật sự.
3. “Con nhìn con nhà người ta mà học hỏi!”
So sánh luôn là cách nhanh nhất để giết chết sự tự tin ở trẻ. Khi bị mang ra so sánh với bạn bè, anh chị em hay “con nhà người ta”, trẻ sẽ cảm thấy bản thân thua kém, không đủ tốt, không xứng đáng được ghi nhận.
Việc liên tục nghe so sánh khiến trẻ mất phương hướng trong việc phát triển bản thân. Chúng không còn biết đâu là điều mình thật sự giỏi, đâu là điểm mạnh của bản thân. Thay vào đó, trẻ sẽ chạy theo hình mẫu người khác để làm vừa lòng cha mẹ, đánh mất cá tính riêng.
4. “Sao con lại ngốc thế?”
Những từ ngữ như “ngốc”, “dốt”, “vô dụng”... dù chỉ là lời mắng nhất thời cũng có thể gây tổn thương sâu sắc. Trẻ nhỏ rất nhạy cảm với nhận định của người lớn, đặc biệt là từ cha mẹ – những người có ảnh hưởng lớn nhất đến việc hình thành lòng tự trọng và nhân cách.
Một đứa trẻ thường xuyên bị gán mác “kém thông minh” sẽ không còn dám thử nghiệm điều mới, không dám đặt câu hỏi, không dám thất bại. Chúng sẽ ngại phát biểu, lười sáng tạo, sợ sai và luôn nhường cơ hội cho người khác. Đó là con đường ngắn nhất để sự tự ti xâm chiếm và bào mòn năng lực tự thân.
5. “Im đi! Trẻ con biết gì mà nói?”
Khi bị bác bỏ ý kiến hoặc bị cấm nói vì “là trẻ con”, trẻ sẽ dần học cách im lặng, thu mình và không còn tin tưởng vào giá trị tiếng nói của chính mình. Điều này đặc biệt nguy hiểm nếu diễn ra trong thời gian dài, bởi nó làm xói mòn sự tự tin trong giao tiếp, khả năng trình bày quan điểm và tư duy phản biện – kỹ năng sống cực kỳ quan trọng sau này.
Trẻ em cũng là con người, có suy nghĩ, có cảm nhận và có nhu cầu được tôn trọng. Nếu không được lắng nghe từ nhỏ, chúng sẽ lớn lên trong sự thờ ơ, thiếu chủ động và khó hòa nhập với xã hội.
6. “Con hư như thế, ai mà thương nổi?”
Một câu nói tưởng như để răn dạy, nhưng lại mang tính phủ nhận tình cảm rất lớn. Trẻ sẽ hiểu rằng: “Mình chỉ được yêu thương khi mình ngoan. Nếu mình không tốt, mình sẽ bị bỏ rơi.”
Cảm giác bị từ chối tình yêu thương khiến trẻ sợ sai, sợ bị trừng phạt, không dám thể hiện cảm xúc thật. Đó là nền tảng khiến trẻ dễ bị tổn thương trong các mối quan hệ, dễ rơi vào trầm cảm hoặc tìm kiếm sự chấp nhận bằng mọi giá, kể cả đánh đổi chính mình.
Cha mẹ cần thay đổi cách giao tiếpThay vì chỉ trích, mắng mỏ hay so sánh, cha mẹ nên học cách đồng hành và khuyến khích con đúng cách. Một số câu nói có thể giúp nuôi dưỡng sự tự tin nơi trẻ như:
“Con làm tốt lắm, bố mẹ tự hào về con.”
“Không sao, lần sau mình sẽ làm tốt hơn nhé!”
“Con có ý kiến gì không? Bố mẹ muốn nghe.”
“Con luôn đặc biệt theo cách của riêng mình.”
Ngôn từ là công cụ mạnh mẽ để nuôi dưỡng tâm hồn. Một lời nói tích cực có thể nâng đỡ cả cuộc đời một đứa trẻ. Ngược lại, lời nói tiêu cực có thể ám ảnh và kìm hãm chúng suốt quãng đường trưởng thành. Hãy làm cha mẹ tử tế bằng cách chọn lựa lời nói cẩn thận và thấu hiểu hơn mỗi ngày.
