Quân tử có 9 điều suy tư
Khổng Tử nói: “Quân tử cửu tư: Thị tư minh, thính tư thông, sắc tư ôn, mạo tư cung, ngôn tư trung, sự tư kính, nghi tư vấn, phẫn tư nan, kiến đắc tư nghĩa”.
Nghĩa là người quân tử có chín điều phải thận trọng suy tư: Lúc nhìn suy nghĩ cho phân minh, lúc nghe suy nghĩ cho thông suốt, sắc mặt giữ ôn hòa, thái độ giữ cung kính, ngôn từ giữ sự thành tín, làm việc cho nghiêm cẩn, có sự nghi hoặc thì phải hỏi, trước khi phẫn nộ phải nghĩ phẫn nộ sẽ làm khó xử, gặp lợi phải suy nghĩ xem mình có xứng đáng hay không.
“Thị tư minh, thính tư thông”: Ở đây không phải là chỉ là về hai con mắt và lỗ tai khi nhìn, quan sát, nghe ngóng về điều gì đó phải rõ ràng, thông suốt. Mà là còn nói về phương diện tinh thần, khi tiếp nhận bất kể một điều gì thì cần phải suy xét rõ ràng minh bạch.
Ví dụ như sau khi nghe người khác nói, thì cần phải đắn đo suy nghĩ, cho nên dân gian có câu “lời đồn không có ý nghĩa với bậc trí giả”, những lời nghe được phải dùng trí tuệ mà phán đoán.
“Sắc tư ôn, mạo tư cung”: Là chỉ sắc mặt, thái độ luôn phải ôn hòa, cung kính. Theo cách nói hiện đại thì là không để lộ ra thần khí, thái độ đối đãi với mọi người, chỗ nào cũng phải cung kính, cung kính cũng không phải cứng nhắc, mà là xuất phát từ thành tâm thành ý.
“Ngôn tư trung, sự tư kính, nghi tư vấn”: Tức lời nói phải có tín nghĩa, không nói lời thị phi, nói được làm được. Trong công việc thì phải có tinh thần trách nhiệm. Khi có vấn đề nào đó chưa hiểu thì nhất định phải tìm hiểu, tìm ra được đáp án chính xác.
“Phẫn tư nan”: Từ “phẫn” ở đây là phẫn nộ, là khi cảm xúc bị kích động. Khi ta làm việc gì, xử lý vấn đề gì mà trong trạng thái “kích động”, thì rất dễ mang lại rắc rối, hậu quả khôn lường, vì thế khi ta “phẫn” thì điều duy nhất nên làm là tĩnh lại.
“Kiến đắc tư nghĩa”: Tức là, đối với các chủng lợi ích, khi ta có thể nắm giữ chúng ở trong tay, thì phải suy xét kỹ lưỡng, lấy chúng liệu có hợp lý, có phù hợp với đạo nghĩa hay không.
9 điều trên, hoàn toàn là nói về vấn đề tư tưởng. Trong cuộc sống, chúng ta cần dùng luân lý đạo đức làm tiêu chuẩn để đối đãi với mọi người cũng như với công việc.
Quân tử có 3 loại niềm vui cuộc sống
Niềm vui thứ nhất: Cha mẹ đều khoẻ mạnh, anh chị em không ai có bệnh tật họa nạn gì, tự mình có thể hoàn thành được chữ hiếu.
Niềm vui thứ hai: Xử sự phù hợp đạo nghĩa, trên không thẹn với trời, dưới không phụ người, không hổ thẹn với lương tâm của mình, vì thế nội tâm luôn đạt được an bình.
Niềm vui thứ ba: Quân tử thông qua truyền đạo, mà tìm kiếm được niềm vui, mang đạo lý của quân tử truyền đi khắp nơi, nhờ đó mà có thể giáo dưỡng ra những nhân tài ưu tú trong thiên hạ, đồng thời cũng tạo phúc cho xã hội.
Không lay động trước lời dựng chuyện
Những câu chuyện phiếm được bàn luận nhiều thì sẽ trở thành sự thật trong mắt người nghe.
Chuyện kể rằng có chú lừa nọ, trở về nhà sau cả ngày cần mẫn cày ruộng, vô tình buông lời thở than với chó: "Tôi mệt quá, thật chỉ mong ngày mai có thể nghỉ ngơi lấy một ngày."
Lát sau, chú chó kể với mèo: "Chủ nhân bắt làm việc nhiều quá nên lừa nó mệt, ngày mai chỉ muốn nghỉ ngơi."
Chủ nhân cảm thấy mình đối đãi với lừa không hề tệ bạc, nên nghe xong lời bàn tán đó thì rất tức giận, bèn giết chết con lừa.
Một chú lừa rõ ràng rất siêng năng, nhưng lại bị chết oan ức bởi dăm ba lời đồn thổi, thật khiến người ta thương cảm.
Hoàng Đình Thánh, nhà thư pháp, họa sĩ, nhà thơ nhà Tống từng nói: "Tam nhân thành hổ sự đa hữu, chúng khẩu thước kim quân tự khoan".
Ba người nói dối trong thành có hổ, mọi người nghe thấy đều tin là thật. Có thể thấy rõ, "nhân ngôn khả úy", lời gièm pha của thiên hạ đáng sợ vô cùng, một giọt nước miếng cũng đủ nhấn chìm người khác.
Người quân tử có thể bình lặng, giữ vững lập trường nhưng tiếc là trong cuộc sống, không phải ai cũng có đủ bản lĩnh và tầm hiểu biết như người quân tử.
Câu chuyện này nhắc nhở chúng ta, đừng vội tin rằng tất cả mọi người đều nói vậy thì chuyện có thể là như vậy. Hơn hết, chúng ta cần phải suy xét trên nhiều phương diện, dựa vào thực tế để đưa ra những phán đoán chính xác.
