Trong cuộc sống việc nhờ vả, vay mượn lẫn nhau là điều không thể tránh khỏi. Đôi khi cũng là bạn bè hàng xóm giúp đỡ lẫn nhau, hỗ trợ nhau qua những lúc khó khăn. Tuy nhiên các cụ ta lại nói, ở đời "Vay gạo không vay củi, mượn áo không mượn giày", vì sao thế?
Vay gạo không vay củi
Thực tế, ý nghĩa câu nói này có thể được hiểu theo một cách đơn giản. Nếu ở nông thôn mà có người đến nhà vay gạo thì bạn có thể cho vay, nhưng nếu họ vay củi thì không nên cho vay mượn làm gì.
Người xưa quan niệm: “Khi mở cửa nhà thường có bảy thứ: Củi, gạo, dầu, muối, tương, giấm, trà”. Trong đó, củi đứng đầu tiên và đại diện cho những vật dụng cơ bản nhất trong nhà cũng như trong cuộc sống. Nếu không có củi thì sẽ không có cách nào tạo ra lửa để nấu ăn cũng như sinh hoạt hàng ngày.
Vì thế, trong cuộc sống của người dân quê ngày xưa, củi rất quan trọng và là vật dụng không thể thiếu trong nhà.
Chưa kể, so với củi thì gạo khác rất nhiều. Gạo có thể cân đo đong đếm, nhưng củi thì khác. Những khúc củi thường lớn, không tiện để đo lường. Bạn cho người khác vay bao nhiêu bát gạo, họ cũng trả bạn từng đấy bát. Nhưng khi bạn cho người khác vay nhiều củi, khi họ trả lại không tương xứng với lúc đầu, có thể sẽ mang tới cho bạn cảm giác thiệt thòi.
Do đó, ở thôn quê ngày xưa, để tránh xảy ra xích mích, hiểu lầm giữa hàng xóm với nhau, họ thường tránh việc cho nhau vay mượn củi. Đặc biệt, từ “柴” (củi) trong tiếng Hán đồng âm với “财” (tài). Người xưa cũng cho rằng: Mượn củi chính là lấy đi “tài khí” của gia đình người khác nên phải kiêng kỵ.
Tuy nhiên, nếu xét sâu xa hơn, câu nói này còn có ý nghĩa rằng: Chỉ nên giúp đỡ người nghèo, không nên giúp đỡ người lười”.
Dù rất quan trọng với đời sống người dân nhưng củi không phải là thứ hiếm. Chỉ cần chăm chỉ, chịu khó đi nhặt thì họ sẽ chẳng thiếu củi để dùng trong nhà. Ở đây, người đi vay củi là những người lười biếng, không muốn lao động, chỉ trực chờ đi vay mượn người khác để có được miếng ăn.
Sống ở đời, giúp đỡ nhau là điều cần thiết. Bạn có thể giúp đỡ người khác khi họ gặp khó khăn, giúp họ có một bữa no để có sức khỏe, tiếp tục cày cuốc, phấn đấu. Thế nhưng, giúp đỡ cũng phải đúng đối tượng, không phải ai cũng đáng để bạn chia sẻ lòng tốt của mình.
Với những người lười biếng, đến việc nhặt củi cũng không muốn làm thì không xứng đáng nhận được sự giúp đỡ. Sự lười biếng, ỷ lại khiến họ nghèo vẫn hoàn nghèo, không có động lực để phát triển bản thân.
Câu nói này đến nay vẫn còn giữ nguyên giá trị. Giúp người là tốt nhưng hãy trao lòng tốt đúng cách và đúng đối tượng.
Mượn áo chứ không mượn giày
Người già ở nông thôn thường quan niệm, trẻ em và đặc biệt là trẻ em xuất thân từ những gia đình nghèo khó khi mặc lại quần áo của người khác sẽ mang đến vận may. Do đó, việc mượn quần áo của người khác vừa có thể “lấy may”, vừa không ảnh hưởng đến tài lộc cũng sự may mắn của chính mình.
Cổ nhân còn có câu: “Thà thử quan tài hơn thử giày”, câu nói này cho thấy, người xưa rất chú trọng giày dép. Thời cổ đại, bàn chân là bộ phận riêng tư và nhạy cảm. Trong đó, giày dép là đồ bó sát cả bàn chân, nên không thể tùy ý cho mượn. Nếu giày dép bị người khác đi thì trong mắt người ta đó là chiếc giày đã bị hỏng, giày hỏng mang ý nghĩa xấu, không tốt với chủ nhân của nó.
Trong tiếng Hán, từ “鞋” (giày) còn đồng nghĩa với từ “孩” (con cái), mượn giày cũng đồng nghĩa với cho mượn con cái, cách nói này ý chỉ việc không may mắn. Ngày xưa, đa số mọi người đều đi dép rơm, chỉ cần chăm chỉ một chút là có thể tự làm đôi dép cho riêng mình. Vì thế, họ không cho người khác mượn giày, cũng không cho người khác vay củi.
Trong thời đại phát triển như ngày nay, người ta không còn vay mượn nhau gạo củi, hay quần áo, giày dép như trước nữa. Tuy nhiên câu nói “Vay gạo không vay củi, mượn áo không mượn giày” của người xưa vẫn giữ nguyên được giá trị. Đây là lời nhắc nhở mọi người trước khi giúp đỡ người khác cần phải xem xét đối phương có xứng đáng nhận được lòng tốt này hay không.
Thực tế, một lần cho vay và một lần trả lại là một vấn đề rất đơn giản. Tuy nhiên, trong mối quan hệ vay và trả không chỉ phản ánh sự tu dưỡng đạo đức, mà còn thể hiện sự đối đáp tình nghĩa giữa con người với nhau.
