Một hình ảnh quen thuộc mà bạn sẽ thấy khi sống ở Nhật Bản là những em nhỏ khoảng 6-7 tuổi đi một mình trên các phương tiện giao thông công cộng. Các em tự tin ngồi riêng trên toa xe lửa, đi theo nhóm nhỏ, hoặc đang loay hoay tìm chỗ ngồi.
Những đứa trẻ này mặc đồng phục học sinh, bao gồm giày da bóng, tất dài, váy kẻ sọc, mũ rộng vành có quai kéo xuống cằm và đeo cặp sách trên lưng.
Bạn có thể sẽ tự hỏi: "Bố mẹ của những đứa trẻ này đâu?" hoặc "Làm sao chúng có thể tự đi lại nơi công cộng khi còn nhỏ mà không hề sợ hãi?"
Khám phá những điều thú vị dưới đây sẽ giúp bạn tìm ra câu trả lời cho những thắc mắc này.
Trẻ em Nhật Bản: Hành trình tự lập từ rất sớm
Tại Nhật Bản, chương trình truyền hình thực tế "First Go" (Bước Đi Đầu Tiên) đã tồn tại suốt 29 năm. Các nhân vật chính của chương trình là những trẻ em từ 2-7 tuổi.
"First Go" ghi lại trải nghiệm của các em nhỏ khi lần đầu tự mình ra ngoài. Đó có thể là lần đầu tiên các em đến cửa hàng mua đồ hoặc mua thức ăn cho gia đình.
Khán giả Trung Quốc đã chia sẻ nhiều cảm xúc sau khi xem chương trình: "Cảm động vô cùng, năng lượng tích cực tràn đầy và những đứa trẻ thật đáng yêu", "Đứa trẻ thật dũng cảm", "Giáo dục của các bà mẹ Nhật Bản thực sự nghiêm khắc và trẻ em được giáo dục rất tốt". Thậm chí, ngay cả những ngôi sao nổi tiếng trong vai trò khách mời cũng nhiều lần bật khóc khi chứng kiến hành trình của các em trong "First Go".
Ngôi sao điện ảnh Nhật Bản, Rimi Ishihara, từng tham gia chương trình và chia sẻ: "Tôi không thể kìm được nước mắt khi chứng kiến sự nỗ lực của đứa trẻ 3 tuổi tự mình đến cửa hàng mua hoa tặng mẹ."
Cô bé mà Rimi Ishihara nhắc tới là LiLi. LiLi có nhiệm vụ ra ngoài một mình để lấy thức ăn đã đặt trước và chuẩn bị quà cho Ngày của Mẹ, đó là một bó hoa cẩm chướng.
Trong lần đầu tiên tự mình ra ngoài và làm mọi thứ, LiLi đã khóc và chạy đi tìm cha - người cùng tham gia chương trình. Trước khi giao nhiệm vụ cho con, người cha đã nhét đầy kẹo vào túi của LiLi và dặn: "Con phải tiến lên phía trước".
Ông lặng lẽ nhìn theo khi cô bé rời đi. LiLi quay đầu lại, khóc nức nở, nhưng sau đó can đảm bước tiếp theo lời dặn của bố. Mỗi lần ngừng khóc, LiLi lại lấy kẹo trong túi ra ăn.
Từng bước một, cô bé 3 tuổi cuối cùng cũng hoàn thành nhiệm vụ. Một bó hoa cẩm chướng được chọn làm món quà dành tặng mẹ. Khi thấy con gái tay xách nách mang nhiều đồ về chỗ hẹn, người cha ôm mặt xúc động. Ông chia sẻ: "Dù rất thương con, nhưng tôi vẫn muốn để cháu tự làm mọi thứ, từ mua bán cho tới xách đồ".
Ban tổ chức chương trình đã sử dụng các máy quay ẩn để ghi hình. Do đó, trong quá trình quay, các em nhỏ hoàn toàn không nhận ra và những gì chúng thể hiện trong chương trình là trạng thái tự nhiên nhất.
Trẻ em Nhật Bản: Hành trình tự lập từ rất sớm
Hành trình tự lập của trẻ em Nhật Bản
Năm 2015, đài truyền hình SBS của Úc đã phát sóng một bộ phim tài liệu dài 8 phút mang tên "Những đứa trẻ tự lập của Nhật Bản" (Japan’s Independence Kids). Bộ phim ghi lại hành trình của bé gái 7 tuổi Noe Ando, từ việc tự mặc quần áo, gội đầu, buộc tóc cho đến đi tàu điện ngầm đến trường.
Ga Shinjuku, nơi Noe phải chuyển tuyến giữa chừng, là một trong những ga tàu điện ngầm nhộn nhịp nhất thế giới, đặc biệt đông đúc vào giờ cao điểm sáng và tối. Đây là một thử thách lớn không chỉ đối với trẻ em mà cả người lớn cũng dễ bị lạc trong dòng người đông đúc.
Mẹ của Noe chia sẻ: "Con bé sẽ không bao giờ học được cách tự giải quyết mọi thứ nếu lúc nào cũng có bố mẹ ở bên. Nếu bị lạc đường hoặc lên nhầm xe, con phải tự tìm cách giải quyết."
Điều này khiến nhiều phụ huynh đặt câu hỏi: Tại sao cha mẹ Nhật lại để con đi học một mình?
Ở Nhật Bản, ngay từ ngày đầu tiên bước vào trường tiểu học, hầu hết học sinh đều phải tự túc đi học. Những em ở gần nhà thì đi bộ, còn những em ở xa phải sử dụng phương tiện giao thông công cộng. Để chuẩn bị cho các em đi học thuận lợi, cha mẹ cần chuẩn bị nhiều công việc trước ngày tựu trường như:
Mũ vàng và túi xách
Ai cũng nhớ đến chiếc mũ vành vàng nhỏ mà nhân vật Maruko và Shin-chan thường đội trong các bộ truyện tranh nổi tiếng. Tại Nhật Bản, những chiếc mũ vàng này không chỉ là phụ kiện thời trang mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an toàn giao thông cho học sinh tiểu học.
Màu vàng của mũ có ý nghĩa cảnh báo, giúp học sinh nổi bật hơn khi di chuyển trên đường phố. Điều này làm cho các phương tiện và người đi bộ dễ dàng nhận ra và chú ý, giảm nguy cơ tai nạn.
Ngoài mũ, học sinh tiểu học Nhật Bản còn sử dụng loại cặp da đặc biệt, thường được gọi là "randoseru". Những chiếc cặp này được thiết kế thông minh với đệm ngồi, dây đeo tiện dụng và khả năng xoay 360 độ, cùng nhiều tính năng khác để đảm bảo sự thoải mái và an toàn cho các em trong suốt hành trình đến trường.
Tại Nhật Bản, những chiếc mũ vàng này không chỉ là phụ kiện thời trang mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an toàn giao thông cho học sinh tiểu học.
Làm quen với tuyến đường đi học
Để bảo đảm an toàn cho học sinh trong quá trình đi học và về nhà, nhà trường sẽ quy định một lộ trình di chuyển cụ thể.
Khoảng một tháng trước khi năm học bắt đầu, các bậc phụ huynh sẽ hướng dẫn con em mình làm quen với con đường từ nhà đến trường nhiều lần để các em có thể thuộc lòng lộ trình này.
Trong suốt 6 năm học tiểu học, học sinh phải tuân thủ lộ trình đã được quy định và không được tự ý thay đổi. Nếu cần chuyển trường hoặc thay đổi chỗ ở, phụ huynh cần làm đơn xin đổi tuyến đường để đảm bảo an toàn cho các em.
Biết quy tắc qua đường an toàn
Vì chiều cao hạn chế, trẻ em thường nằm trong vùng điểm mù của người điều khiển phương tiện giao thông. Để đảm bảo an toàn khi qua đường, học sinh tiểu học ở Nhật Bản có hai cách thức phổ biến: giơ tay cao hoặc sử dụng cờ ngang.
Việc giơ tay cao giúp các tài xế dễ dàng nhận thấy sự hiện diện của trẻ em. Một số em còn quay đầu và cúi chào sau khi qua đường để bày tỏ lòng biết ơn.
Ngoài ra, tại các khu vực có phần đường rộng và lưu lượng xe cộ đông đúc, thường có những chiếc xô nhỏ chứa lá cờ chữ thập được đặt ở hai bên đường dành cho người đi bộ. Khi trẻ em cầm lá cờ này để qua đường, các tài xế buộc phải dừng lại để đảm bảo an toàn cho các em.
Nắm vững các biện pháp an toàn
Tại Nhật Bản, cặp sách của học sinh tiểu học thường được trang bị còi báo động giống như móc chìa khóa. Khi gặp nguy hiểm, các em chỉ cần nhấn nút để phát ra âm thanh cảnh báo.
Ngoài ra, một số công ty còn tài trợ cho học sinh những thiết bị an toàn như chip định vị, giúp phụ huynh và giáo viên theo dõi chính xác vị trí của các em trên đường đến trường.
Để phòng chống tội phạm xâm hại và bắt cóc trẻ em, lực lượng chức năng cũng triển khai các biển hiệu "Ngôi nhà bảo vệ trẻ em 110" trên khắp các tuyến đường. Đây là sáng kiến của cảnh sát Nhật Bản và các tổ chức địa phương nhằm bảo vệ trẻ em. Các biển hiệu này được đặt tại những nơi học sinh tiểu học thường qua lại, và những ngôi nhà hay cơ sở kinh doanh có biển hiệu này đều là những tình nguyện viên sẵn sàng hỗ trợ trẻ em trong trường hợp khẩn cấp.
Nhờ những biện pháp này, tỷ lệ tai nạn liên quan đến trẻ em trên đường đến trường ở Nhật Bản đã giảm đáng kể. Điều này góp phần tạo nên sự tin tưởng của cha mẹ Nhật Bản vào khả năng tự lập của con cái và cộng đồng xung quanh.
Xã hội Nhật Bản luôn tạo điều kiện tốt nhất để trẻ em được phát triển an toàn, lớn lên với tinh thần trách nhiệm và ý thức cộng đồng cao. Việc này không chỉ giúp trẻ phát triển độc lập mà còn chuẩn bị cho các em trở thành những công dân có ích trong tương lai. "Tin tưởng" và "trách nhiệm" là hai yếu tố quan trọng trong việc xây dựng ý thức tự giác và tính tập thể ở trẻ em Nhật Bản.
Cha mẹ Nhật Bản từng bước "buông tay" con trẻ
Wakamatsu, một bé gái nhỏ nhắn, tự mình thức dậy mỗi sáng để chuẩn bị đi học mẫu giáo. Cô bé tự vệ sinh cá nhân bằng cách leo lên chiếc ghế nhỏ để đánh răng và rửa mặt. Tiếp theo, Wakamatsu gấp chăn màn và mặc đồng phục trước khi bước ra khỏi cửa cùng với những chiếc túi đã được mẹ chuẩn bị sẵn. Cô bé tự tay xách đồ ăn và đồ chơi mà không cần sự trợ giúp của mẹ.
Mẹ của Wakamatsu chia sẻ rằng, dù không thể làm mọi thứ hoàn hảo, nhưng cô bé đã học được rất nhiều từ việc tự làm mọi việc. "Con bé đang nỗ lực hết mình để trở nên hữu ích nhất trong ngày hôm nay," người mẹ chia sẻ.
Nhiều người đặt câu hỏi liệu phương pháp dạy con của mẹ Wakamatsu có nguy hiểm cho cô bé hay không? Chắc chắn là không. Vấn đề nằm ở chỗ nhiều phụ huynh không đủ tự tin để "buông tay" và để con tự làm mọi việc như người mẹ này.
Thái độ giáo dục của các bà mẹ Nhật có thể được tóm gọn trong câu: "Nuôi dạy đứa trẻ 18 tháng tuổi giống như nuôi dạy một người 18 tuổi". Khi đối mặt với một "người mới lớn" 18 tuổi, nếu bố mẹ tin tưởng con mình, họ cũng nên có thái độ tương tự với một đứa trẻ 18 tháng tuổi.
Ví dụ, khi trẻ tham gia vào việc nhà, cha mẹ động viên và tin tưởng rằng trẻ có khả năng hoàn thành công việc. Hoặc khi trẻ học cách mặc quần áo, bố mẹ không nên can thiệp mà tin rằng con sẽ tự mình mặc đúng. Nếu con không làm tốt ngay từ đầu, chắc chắn những lần sau sẽ tốt hơn.
Thực tế, mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái là một quá trình trải nghiệm và phát triển dần dần. Học cách "buông tay" cũng là một kiểu trưởng thành cho bậc làm cha mẹ. Và qua đó, con cái cũng học được cách trưởng thành và tự lập.
Nếu con không làm tốt ngay từ đầu, chắc chắn những lần sau sẽ tốt hơn.
Sự độc lập của trẻ em Nhật Bản: Kết quả của một xã hội giáo dục đồng thuận
Ở Nhật Bản, việc trẻ nhỏ tự đi học hoặc mua sắm không phải là điều xa lạ. Điều này được xây dựng trên nền tảng của sự đồng thuận trong giáo dục từ phụ huynh và toàn xã hội.
Từ năm 2008, Nhật Bản đã xác định "năng lực sống" là mục tiêu cơ bản của hệ thống giáo dục bắt buộc. Cha mẹ tại đây cũng tin rằng việc "để con tự lập" và thực sự tin tưởng vào khả năng của con là biểu hiện của sức mạnh. Chỉ khi cha mẹ buông tay, trẻ mới có không gian để phát triển sự độc lập.
Nhật Bản là một quốc gia thường xuyên phải đối mặt với thiên tai như bão và động đất, trong khi tài nguyên thiên nhiên lại khan hiếm. Qua những cuộc đấu tranh với thiên nhiên, người Nhật nhận ra rằng sức mạnh cá nhân không đủ để vượt qua khó khăn, và sự hợp tác cùng giúp đỡ lẫn nhau trở nên vô cùng quan trọng.
Nhà nhân chủng học văn hóa Dwayne Dixon, người đã nghiên cứu về thanh thiếu niên Nhật Bản, chia sẻ: "Trẻ em Nhật Bản được giáo dục từ rất sớm về tầm quan trọng của việc mỗi thành viên trong cộng đồng đều có thể nhận và cho đi sự giúp đỡ."
Trẻ em Nhật Bản thường tìm đến người lạ, đặc biệt là người lớn tuổi, để xin giúp đỡ khi gặp khó khăn. Trái lại, trẻ em ở nhiều quốc gia khác, bao gồm cả Úc, thường được dạy không nói chuyện với người lạ và phải luôn cảnh giác.
Dwayne Dixon giải thích: "Hệ thống giáo dục Nhật Bản có những đặc điểm rất độc đáo. Ngay từ khi còn nhỏ, trẻ em đã được thấm nhuần quan niệm tập thể, hướng về người khác và phục vụ cộng đồng. Quan niệm này giúp trẻ tiếp cận người lạ một cách an toàn."
Khi phân tích sâu hơn về nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt trong hành vi của trẻ, từ khóa chính là "sự tin tưởng xã hội". Nhật Bản đã xây dựng một cảm giác tin tưởng này, giúp các bậc cha mẹ yên tâm khi để con cái hòa nhập vào xã hội.
